3 Aralık 2017 tarihinde Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı tarafından “Yengeç, ıstakoz, karides, kalamar, midye, kurbağa vs. gibi deniz ürünleri yenir mi?” sorusuna web sitelerinde verilen cevap tam olarak aşağıdaki gibidir:
“Kur’an-ı Kerim’de, denizden elde edilen yiyeceklerin helal olduğu bildirilmiştir (Mâide, 5/96; Fâtır, 35/12). Hz. Peygamber de (s.a.s.), “Denizin suyu temiz, ölüsü helaldir.” (Ebû Dâvud, Tahâret 41) buyurmuştur.
Hanefi mezhebi, zikredilen naslarda helal olduğu belirtilen “deniz hayvanları” ifadesiyle balık türünün kastedildiği, dolayısıyla balık sınıfına girmeyen midye, kalamar, yengeç, ıstakoz, karides gibi deniz hayvanlarının helal olmadığı görüşünü benimsemiştir (Kâsânî, Bedâi’, V, 35).
Şafii mezhebinde konuyla ilgili şöyle bir ayrım yapılmıştır: Deniz canlıları sadece suda yaşayabiliyor ve sudan çıktığında boğazlanmış hayvan gibi kısa sürede ölüyorsa, şekline ve ölüm durumuna bakılmaksızın yenmesi helaldir. Ancak aslen suda yaşayan fakat karada da yaşayabilme özelliğine sahip olan hayvanlara gelince bunlardan eti yenen kara hayvanlarına benzeyenlerin yenmesi, boğazlanması şartıyla helal, eti yenmeyenlere benzeyenlerin yenmesi ise haramdır. Buna göre kurbağa, yengeç, kaplumbağa ve su yılanının yenmesi helal değildir (Remlî Nihayetu’l-Muhtac, VIII, 113,150-152.).”
Esasen bu cevap, metni dikkatlice okuyan herhangi bir kişinin rahatlıkla algılayabileceği kadar açıktır. Kurul, İslam’ın ana kaynakları olan Kur’an-ı Kerim ve hadislere göre deniz ürünlerinin helal olduğunu, ancak bazı mezheplerde balık sınıfına girmeyen ya da karada yaşayabilen su canlılarının helal olmadığı görüşünü belirttikten sonra, bir fıkıh kitabında belirtilen bilgilere istinaden kurbağa, yengeç, kaplumbağa ve su yılanını yemenin helal olmayacağı görüşünü ifade ediyor.
İlginç bir şekilde, bu fetva bazı basın organları ve İnternet siteleri tarafından sanki yeniymiş gibi her yıl ısıtılarak sosyal medya kullanıcılarının önüne tekrar tekrar sunuluyordu. Geçtiğimiz yıllarda istenilen ilgiyi bulamayan bu haber, nihayet bu yıl sosyal ağlarda daha fazla ilgi görerek, tıpkı geçen yılın ‘Kur’an dinletilen muz ağaçları’ haberinde olduğu gibi gündeme oturmayı başardı!
Geçtiğimiz hafta, 22 Ağustos tarihinde Sakarya merkezli yerel bir İnternet haber sitesinde saat 19:47’de “Diyanet duyurdu: Onları yemek haram – Diyanet İşleri Başkanlığı balık sınıfına girmeyecek midye, karides, kalamar, yengeç, ıstakoz gibi deniz hayvanlarının haram olduğunu duyurdu.” manşetiyle bir haber yayınlandı. Haberde, tahmin edebileceğiniz gibi, yukarıda paylaştığım 2017 tarihli fetva yeniymiş gibi paylaşılarak, Diyanet’in balık dışındaki deniz ürünlerinin haram olduğuna dair bir fetva yayınladığı iddia ediliyordu! Aslında, başlığın aksine haberin detayında verilen cevap metnini okuyan herhangi bir okuyucu kolaylıkla fetvanın bu yönde olmadığını anlayabilirdi.
23 Ağustos 2021 tarihinde Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş’ın Twitter hesabında paylaştığı “Sosyal medya üzerinden doğru yanlış her türlü bilginin dolaşıma girmesi, çatışma dilinin revaç bulması, dini meselelerin kavga konusuna dönüşmesi tehlikesini içinde barındırmaktadır” ifadesinin hemen ardından, onun bu sözlerini doğrularcasına, bahsi geçen fetvaya ilişkin bazı ilginç gelişmeler yaşandı.
Aynı gün, yani 23 Ağustos’ta bir İnternet gazetesinin web sitesi ve Twitter hesabında, bir gün önce Sakarya’daki yerel gazetede yayınlanan fetva haberi, herhangi bir kaynak gösterilmeden ve tek bir kelimesine bile dokunmadan “Diyanet İşleri Başkanlığı balık sınıfına girmeyecek midye, karides, kalamar, yengeç, ıstakoz gibi deniz hayvanlarının haram olduğunu duyurdu.” manşeti ile paylaşıldı.
Takip eden 24 ve 25 Ağustos tarihlerinde, amiyane bir tabirle mal bulmuş mağribi gibi bu haberin güncelliğini sorgulamadan atlayan çok sayıda “saygın” ulusal medya kuruluşu, web siteleri ve twit hesaplarında bu haberi aşağıdaki yanıltıcı başlıklarla takipçileriyle paylaşmakta beis görmediler:
Diyanet’ten fetva: ‘Deniz ürünleri helal değil’
Diyanet’ten tartışma yaratacak fetva: “Midye, karides, kalamar, yengeç, ıstakoz helal değil”
Diyanet: Midye ve karides yemek helal değildir
Diyanet duyurdu: Midye yemek haram!
Diyanet göre midye, yengeç, karides helal yemek değil
Diyanet: Balık sınıfına girmeyecek deniz hayvanları haramdır
Kabuklu deniz ürünü ‘haramdır’ fetvası
Diyanet: Karides, kalamar, midye yemek haram!
İnternet gazeteciliğinin başıboşluğu yüzünden ‘Basın Etik Kuralları’ ciddi darbeler almaya devam ederken, bu tarz taraflı ve yanıltıcı haberler okurlara faydadan çok zarar veriyor. Haberin detayından çok manşette kendilerine sunulana önem veren okuyucular muhtemelen Diyanet’in aşağıdaki açıklamasını görmedi ya da umursamadı. Çünkü, sosyal ağlarda bu fetvayı hedef alarak Diyanet’i eleştiren hatta hakaretler savuran çok sayıda paylaşım bulunuyor.
“Kurulumuz, geçmiş yıllarda vatandaşlarımız tarafından bazı deniz ürünleri ile ilgili sorulan bir soruya, mezheplerin görüşlerini dikkate alarak, klasik fıkıh kitaplarında da yer alan bilgileri aktararak bir cevap vermiştir. Söz konusu cevap, kurulumuzca verilen yeni bir fetva değildir.”
Geçtiğimiz günlerde BBC’nin paylaştıktan sonradan silerek özür dilemek zorunda kaldığı Afgan mültecilere ilişkin asılsız haberin olumsuz etkilerini hatırlarsınız. Sosyal medyada bilgi kirliliği ve dezenformasyonun en önemli kaynaklarından birisinin İnternet medyası olduğunu düşündüğümüzde, sadece sosyal medya yasasının değil, İnternet gazeteciliğine yönelik düzenlemelerin de bir an önce ciddi bir şekilde entegre bir şekilde hayata geçirilmesi gerekiyor.