Uzun süredir beklenilen yurtdışı çıkış harcı nihayet bu hafta itibariyle ₺500 olarak güncellenerek uygulanmaya başladı. Uzunca bir süredir ₺150 olan bu harç rakamına üç katına yakın zam gelmiş olmasına rağmen bu zammın tepkiden çok memnuniyetle karşılanmasının ardındaki psikolojik ikna süreci de oldukça ilginç aslında.
Psikolojide uyum (compliance) olarak ifade edilen ve “başka bir kişi veya grup tarafından talep edilen bir davranış değişikliği” olarak tanımlanan çeşitli yöntemler mevcut. Bu yöntemlerden en ilginç olanı ise en basit haliyle “kapıyı yüzüne çarpma” yani kapıdan kovma olarak çevirebileceğimiz “Door-in-the-Face” tekniği. İsminden de anlaşıldığı gibi, bu yöntem kapıya gelen satıcının müşteri tarafından kapıdan kovulması, yani teklifinin baştan kabul edilemez bulunması esasına dayanıyor.
1975 yılında Arizona State Üniversitesi’nden yapılan bir deneyde, ilk katılımcı gruba ıslahevindeki gençlere iki saat gönüllü olarak hizmet vermek isteyip istemeyecekleri sorulur ve katılımcıların %17’den azı bu talebi kabul eder.
Diğer katılımcı gruba önümüzdeki iki yıl boyunca her hafta iki saat gönüllü olarak hizmet etmeleri istendiğinde ise bu talep katılımcılar tarafından reddedilir. Ardından, aynı gruba bu kez ilk gruba sorulan soru sorulur ve sadece bir defaya mahsus gönüllü olarak ıslahevindeki gençlere 2 saatlerini ayırıp ayıramayacakları sorulur.
İlginç bir şekilde, uzun süreli yardım isteğini reddeden ikinci gruptaki katılımcıların %50’si bu teklifi kabul eder!
Psikolojide ilk isteği reddeden katılımcıların daha düşük ikinci isteği kabul etmelerinin sebepleri farklı şekillerde açıklanıyor. Detaylara girmeye gerek yok ancak özetlemek gerekirse büyük bir isteği reddeden insanların ikinci ve daha küçük bir isteği kabul etme olasılığının yüksek olduğunu söyleyebiliriz.
Konumuza dönecek olursak, yurtdışı çıkış harcına zam geleceğine ilişkin haberler yayılmaya başladığında ortaya çıkan spekülasyonları hatırlayalım. Önce ₺1.500 olması teklif edildiğine ilişkin haberler paylaşılmaya başlandı, hemen ardından da ₺3.000 olacağına ilişkin haberler gelmeye başladı.
Bu spekülatif haberlerin kaynağı tam olarak bilinmese de yetkililer ilk etapta farklı önerilerin görüşüldüğünü, ancak kesin karar verilmediğini açıklamakla yetinerek yüklü bir çıkış harcına hazır olunulması konusunda imalarda bulunmuşlardı.
İşte tüm bu tartışmaların hemen ardından gelen yurtdışı çıkış harcının ₺500 olarak güncelleneceğine ilişkin resmi açıklama bilimsel olarak kabul görmüş olan “ölümü göstererek sıtmaya razı etme” yaklaşımının vergilendirmede de etkili olduğunu bir kez daha göstermiş oldu…