“Dünya tabii ki düz!” dedi geçtiğimiz günlerde dostlardan birisi, kendisinden oldukça emin bir ses tonu ile…
Tevafuk bu ya o akşam New York Times arşivlerinde karşıma çıkan 1877 tarihli bir haber(*) sayesinde Düz Dünyacılar’ın öncülerinden olan Samuel Birley Rowbotham’ın “Bedford Level Deneyleri” hakkında bilgi sahibi oldum.
Dünyayı etrafı yüksek buz duvarlarıyla çevrili bir tepsiye benzeten düz dünyacıların hikayesi Dr. Samuel Birley Rowbotham’ın 1838’de yaptığı bazı gözlemlere dayanarak dünyanın düz olduğunu iddia ettiği “Zetetik astronomi: Dünya bir küre değil”adlı 16 sayfalık bir kitapçık ile başlıyor.
Rowbotham’ın deneylerinin temel prensibi “Dünya düz olmasaydı, belirli bir mesafenin ötesindeki cisimleri göremezdik” varsayımına dayanıyor. Bu amaçla Rowbotham, İngiltere’de yer alan Old Bedford kanalının 9.7 km uzunluğunda bir bölümünü oluşturan Bedford Level bölgesinde gözlem yapmaya karar verir.
Kanalın o bölgesinin en önemli özelliği ise üzerinde görüntüyü engelleyen hiçbir köprü vb. engel bulunmadan suyun dümdüz ve durgun bir şekilde ilerliyor olmasıdır. Diğer bir ifade ile, başlangıç noktasından bir teleskop ile bakıldığında kanalın 9.7 km mesafedeki diğer ucundaki hedef noktası rahatlıkla gözlenebilmektedir.
Rowbotham gözlem yapmak amacıyla bir teleskobu kanal yüzeyinden yaklaşık 20 cm yükseklikte bir noktada sabitler. Ardından üzerine su yüzeyinden 91 cm yukarıda kalacak şekilde bir direk yerleştirdiği botun nehir boyunca ilerleyişini izlemeye başlar.
Rowbotham gözlemlerinin sonucunda yaklaşık 10 km boyunca ağır ağır ilerleyen botun üzerindeki direğin hiçbir şekilde görüş açısının altına inmemiş olması sebebiyle dünyanın düz olduğunu ispat ettiğini öne sürer.
Gözlemlerini ilerleyen yıllarda sürdüren Rowbotham, 1865 yılında daha önce yazmış olduğu kitapçığın genişletilmiş baskısı olan kalınca bir kitap yayınlar. Bu kitabın farklı baskılarının dijital kopyalarına İnternet’te erişebilmeniz mümkün.
O yıllarda dünyanın düz olduğuna dair iddiaları çok fazla rağbet görmeyen Rowbotham bir süre sonra Londra’ya yerleşerek temizlikçisinin 16 yaşındaki kızı ile evlenir ve çok sayıda çocuk sahibi olur. Esasen bir doktor olan Rowbotham ayrıca astım tedavisinde fosforik asit kullanımına dair çalışmalarda bulunmuş, ilerleyen yıllarda çalışmalarını ticari boyuta taşıyarak gazlı içeceklerin gelişimine öncülük etmiştir. Aynı zamanda bir mucit olarak tarihe geçen Rowbotham’ın en ilginç buluşları arasında “güvenli silindirik tren vagonları” yer alıyor.
Rowbotham’ın düz dünya teorisinin tekrar popüler olmasında etkili olan ve 1870’te John Hampden ve Alfred Russel Wallace arasında yaşanan bahis skandalına ise bir sonraki yazıda değinmek istiyorum.
(*) “The earth flatterner’s paradoxes” October, 7 1877