ABD Başkanı Trump’ın twitter diplomasisi devam ediyor. Gecenin bir vakti attığı twitler ile “Çarşı yeniden karışıyor.” Bizim tarihimizde bolca anlatılan, her yöneticinin kendisinden sonra gelene bıraktığı meşhur “üç zarf” hikayesindeki ilk zarf gibi başladı Trump: “Kendinden öncekileri kötüle!” Yapılan anlaşmaları bozmaların altında, NAFTA ve İran anlaşmalarından vazgeçme görüşmelerinin arkasında “yanlış yapmışlar!” suçlaması var. Elbette “Amerika’yı yeniden büyük yapma” vaadi de var.
Çin’in de öncelikleri “Made in China 2025” hedeflerinde yer almaktadır. Bir sonraki adımlar daha da dikkat çekici: 2030 yılına kadar Çin’in yapay zekâda (AI) dünya lideri olma isteği ve 5G teknolojisinde egemenlik oluşturmak. Bu sayede 2035 yılında küresel olarak dünya milli gelirinin %15’ine ulaşacak bir alanda öncü olmak.
Başkan Trump’ın, 200 milyar dolar değerindeki Çin ürünlerine uygulanan gümrük vergilerinin ikiye katlanacağını duyurması ise özellikle Çin ile dış ticaretindeki, Çin lehine durumun ABD’ye verdiği zarar sebebiyledir. ABD, tek taraflı olarak çıkarlarını koruma peşindedir. Alttaki tablodan da görüldüğü gibi Çin, ABD’yi kendine iyi müşteri haline getirmiş; satmış ama almamıştır…. Özellikle 1985 sonrası dikkate şayandır. Fark hızla açılmıştır.
Bugün “neler oluyor”dan önce, “nereden nereye?” sorusuna cevap arar gibi sorulmalı. Çin nasıl oldu da kendisine ticari ambargolar konulacak hale geldi? Çin, üretimini büyük oranda ABD’ye ihraç eden bir ülke. ABD’nin Çin’e karşı itirazı, 2018’de toplam dış ticaret açığının 2/3’ü Çin’e karşı verilmiş olmasındandır. Bu durum ABD için çok sürdürülebilir olmayacak bir durum. Bu yüzden 200 milyar dolarlık mal için %10 olan vergileri %25’e yükseltti.
Gerilimden endişeli seçmenlerine de “sizin için çalışıyorum” mesajı vermektedir. “Çin artık bizi soyamayacak; bizi kazıklayamayacak” gibi dış politikada alışık olmadığımız söylemler ise gerilimi tırmandırmaktadır. Çin ise 65 milyar dolarlık ABD ürünlerine ek vergi koydu. Çin’in de sadece ABD ile dış ticaret fazlası kadar cari fazlası var. ABD’nin Çin’den sonra, en yakın dış ticaret açığı verdiği iki ülke Meksika ve Almanya: her birinden 70 milyar geride. ABD için cari açık nasıl istenmeyen bir durum ise sebep olan dış ticaret açığı da aynı durumda. Hele Çin’in bilinçli olarak kendi parasını (Yuan) değersiz tutmaya çalışması, rekabet gücünün başka bir gerekçesini oluşturmaktadır.
İşgücü verimliliği diğer bir önemli gösterge. Büyük firmaların ucuz işgücü ve işgücü üretkenliği sebebiyle Çin’e olan ilgisi eskiden beri devam etmektedir. Son zamanlarda bu kervana büyük ölçüde katılan Tesla’ya da dikkat çekmek gerekir.
NATO toplantılarında ABD’nin Almanya’yı hedef alması, Rusya’ya enerji yönünden bağımlı olduğu için bu ülkenin güdümüne girmekle suçlaması da başka bir gerilim kaynağıdır. Sonuçta Fransa, Almanya’ya destek çıkınca ABD için cephe genişlemiş oldu. Ve Fransa uzun süredir “Sarı Yelekliler” ile uğraşmak zorunda bırakıldı.
Hikaye aslında 2000’li yılların başına kadar Çin’in çektiği 500 milyar dolarlık yabancı yatırımların etkileri görülmeye başlayınca ortaya çıktı. Herkes memnundu, başta ABD de memnundu. Çin ekonomisi ihracat ile dışa açılınca, ABD’li tüketiciler giderek daha çok miktarda Çin mallarına ilgi göstermeye başladı. Bir yandan ABD’ye Çin malları girerken öte yandan ABD şirketleri Çin’de ortaklıklar kurmaya başladılar. Çin ufak ufak değil ciddi ciddi geliyordu.
Ucuz işçilik maliyetlerde ciddi etkili oldu. Sonunda elde edilen gelir Çin’in cari fazla yoluyla dolar hesaplarının kabarmasına yol açtı. Çin bu dolarları ABD devlet tahvillerine yatırdı. Çin’in cari fazlası ABD için kolay ve ucuz finansmana dönüştü. Çin kendi parasının değerini düşük tutmaya devam etti. Amerikalıların Çin’den temin ettiği kaynaklar satın alma gücünü arttırdı. Haliyle ABD kendi gelirinin üzerinde ithalat yapar oldu. Nihayetinde Çin’in ABD ile olan dış ticaret fazlası GSYİH’nin %3’ü gibi anormal yüksek seviyeye yükseldi.
Çin’in dış ticaret politikası ucuz Yuan, düşük işçilik üzerine kurgulanmıştı ancak ihmal edilmemesi gereken husus “fikri mülkiyet hırsızlıkları”dır. Bir de özellikle ABD şirketlerinin Çin’de uğradığı tarife dışı engeller de ABD tarafının ayranının daha fazla kabarmasına yol açtı.
Trump, 2018 Mart’ında ABD’nin tüm çelik ve alüminyum ithalatına gümrük vergisi getirmişti. Haziran ayı itibariyle ilk defa Çin’i doğrudan hedefleyerek bu ülkeden ithal edilen 34 milyar dolarlık ürüne %25 Gümrük Vergisi getirmesi suların ısındığını gösteriyor. Bu defa Temmuz başı itibariyle son darbeye de şahit olduk. ABD 200 milyar dolarlık Çin malları üzerine Ağustos sonu itibariyle %10 Gümrük Vergisi getirecek. Bu durum ABD’nin Çin’den yapılan ithalatın yarısına vergi koyması demektir.
İktisat der ki “Ticaret savaşlarının sonu yok,” kaybeden ülke olur, dünya olur. Eğer her ülke ticaret savaşına katılırsa, uzmanların hesabına göre, 1 trilyon dolarlık ticaret engellenir. Paul Krugman, yüksek Gümrük Vergilerinin ticareti yarı yarıya etkileyeceğini söylemektedir. Vergilerden başlayıp, malları fiyatlarının kabarmasına yol açan çok neden var. Azalan ticaret üretimin kısılması demektir. Azalan üretim istihdamı olumsuz etkiler… Haliyle düşük yatırım, artan işsizlik, azalan talep dünya ekonomisini cidddi manada yavaşlatacaktır. Türkiye’nin de içinde olduğu kırılgan ülkelerin milli paraları zaten büyük oranda değer kaybetti. Gelişmekte olan ülkelerin para birimleri de gerileme eğiliminde. Üstüne İran da gelince ekonomi yeniden siyaset güdümüne girmiş oldu.
Bu sadece bir sonuç olarak kalmayıp, Türkiye gibi ülkeleri derinden etkileyecektir. Bu yüzden yeni pazarlar bulmak, doları kullanmayan pazarlar oluşturmak, hatta dolardan bağımsız ticaret imkanları aranması, dış ticarette milli paralar kullanılmaya başlanması önem kazanmaktadır. Bu anlamda özellikle MENA bölgesi önemini arttırmaya devam edecektir.